Saat Kuleleri

Saat Kuleleri ………. Randevular bunların altında

verilir, buralarda beklenir, adres tarifleri bunlara göre yapılır, hatıra fotoğrafları bunların önünde çektirilir.

Saat Kuleleri ………. Bir kısmı günümüze gelebilmiş,

bir kısmı da yangın, deprem gibi nedenlerle yok olmuş ancak kartpostallarda, sararmış fotoğraflarda ve

anılarda yaşayan yapılar.

Saat Kuleleri ………. Değişik mimari özellikleriyle

bulundukları kentlerin simgesi yapılar.

Saatin Tarihi

İnsanoğlu zamanı ölçmek için antik çağlardan başlayan bir uğraş içinde olmuştur. İnsanoğlunun icat ettiği ilk saat, geçmişi M.Ö. 3500 lü yıllara kadar dayanan güneş saatidir. Güneş saati, güneşin gökyüzündeki hareketlerinden faydalanarak zamanı ölçmüştür.

M.Ö. 15. yüzyılda bir kabın içindeki küçük delikten akan suyu işaret eden çizgilerden oluşan su saati icat edilmiştir. Daha sonra yine aynı yüzyılda zamanı ölçen çeşitli uzunluktaki mumlardan yapılan mum saati ve bunun ardından da kum saati icat edilmiştir.

Mekanik saatler, 13. yüzyılın sonuyla 14. yüzyılın başlarında Avrupa’da top ile neredeyse eş zamanlı olarak icat edilmiştir. Bu bir rastlantı değildir. Her iki icatta madenleri işleme becerisindeki kayda değer bir gelişmenin ürünüydü. İlk saat ustalarının çoğu aynı zamanda top yapımcısıydı.

1829 yılında saate devrim olarak nitelendirilen elektrikli saat icat edilmiştir. 1929 yılında ise titreşimli quartz saatler bu devrimi gölgede bırakmıştır.

Saat Kuleleri’nin Doğuşu

Saat ortaya çıkışından hemen sonra bütün Avrupa’da hızla yayıldı. Mekanik saatler Ortaçağ Avrupa’sında kiliselerde çanların zamanında çalması için kullanılmaya başlanmıştır. Bu ilk mekanik saatler kısa sürede saat başlarında çalarak zamanı duyuracak bir mekanizmayla donatıldı. Bu dönemde hemen hiç kimsenin taşınabilir bir saati yoktu, dolayısıyla her saat başı çalan bir meydan saatinin gerekliliği tartışılmazdı. Bu nedenle 1300 ve 1500 yılları arasında büyük saat kuleleri yapılmaya başlanmıştır. 1386 yılında İngiltere’de inşa edilen Strasbourg Katedrali dünyada inşa edilen ilk saat kulesidir.

Anadolu’da Saat Kuleleri

Saat kuleleri, Avrupa kentlerinde 14. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlarken Osmanlı İmparatorluğu’nun kentlerine girmesi 16. yüzyılda başlamakla birlikte 19. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Osmanlı’da 19. yüzyılın ilk yarısında başlayan çağdaşlaşma hareketleriyle birlikte saat kuleleri yapılmaya başlanmıştır. Saat kulelerinin Osmanlı toplumuna geç gelmesinin nedeni, zaman kavramının namaz saatleriyle yakın ilişkili olmasından kaynaklanıyordu.

Marangozluğu yanında saatlere olan merakı ile de tanınan II. Abdülhamit, Osmanlı tahtına çıkışının 25. yıldönümünde saat kulelerinin yaygınlaşması konusunda bir çalışma başlatmıştır. Valilere gönderdiği bir fermanla Anadolu kentlerinde saat kuleleri yapımını teşvik etmiştir. Bu tarihe kadar Osmanlı’da lüks bir eşya olarak algılanan saat halka ulaşmıştır.

Saat kuleleri genellikle kentlerin meydanlarına yapılmakla birlikte, kentin tepe ve yamaçlarına veya kentin önemli yapılarının üzerine de yapılmıştır. Kentin meydanlarına yapılan saat kulelerine en iyi örnek Çorum, Çanakkale, Muğla, İzmir, Sinop saat kuleleridir. Bursa, Çankırı, Göynük, İzmit, Safranbolu saat kuleleri ise kentin tepe ve yamaçlarına yapılan saat kulelerinin örneklerindendir. Bir binanın üzerine yapılan saat kulelerine örnek olarak ta Ayvalık, Bergama ve İstanbul Deniz Hastanesi saat kuleleri gösterilebilir. 

Saat kulelerinin esas işlevi halka zamanı göstermek olmakla birlikte, bazı saat kuleleri ilave görevlerde üstlenmiştir. Örneğin; Çanakkale, İzmir ve Dolmabahçe saat kulelerinin kaidelerinde su sebilleri bulunmaktadır. Ayrıca Kayseri, Muğla ve Tokat saat kulelerinin altında bulunan odalar muvakkithane[1] olarak kullanılmıştır.

Saat kulelerinin saatleri, her saat başı saat sayısı kadar veya saat başı tek vuruş yapacak şekilde yapılmışlardır. Bazı saatler her saat başı saat sayısına ilave olarak her yarım saatte bir de çalarlar. Bazılarında ise, her saat başındaki vuruşlar bir-iki dakika ara ile tekrar edilir. Büyük ağırlıklarla çalışan saatler, özelliklerine göre, haftalık, on beş günlük veya aylık olarak kurulurlar.

İzmit Saat Kulesi

İzmit Saraybahçe Sultan Abdülaziz Kasrı çevresinde ki parkta yer alan saat kulesi, zarif görünüşü ile Neoklasik mimari özelliklere sahiptir. 3,65x3,65 metre ölçülerindeki kare planlı kulenin üç yüzü, mermer motifli çeşmelerle süslenmiş olup dört katlı kule ikinci katındaki seyir balkonundan itibaren daralarak yükselmektedir.

Seyir balkonu altında ağırlık taşımayan sadece süsleme amacına yönelik yivli sütunlar dikkat çeker. 1318 (1902) tarihini taşıyan ve Sultan II. Abdülhamit’in tahta çıkışının 25. yılı nedeniyle İzmit Mutasarrıfı Musa Kazım Bey tarafından yaptırıldığı belirtilen çeşme üstü kitabeleri görülebilir. Orta katta her cephede yuvarlak kartuşlar içinde yarısı silinmiş II. Abdülhamit’in tuğrası görülür. Kulenin dördüncü katında saat odası, dört cephesinde ise 80 cm çapında saat kadranı bulunmaktadır. Kule üç pencereli üzeri kurşun kaplı saçaklı bir çatı ile son bulur. Mimar Vedat Tek’in ilk yapıtlarından olan kule Neoklasik üslupta olup, duvarlarında mermer, Hereke ve Tavşancıl yörelerine özgü traverten taşları kullanılmıştır. Kulenin en alt katında çeşmeler yer almaktadır. Çatısı kurşun kaplı, egzotik külahlıdır. Tarihi İzmit Saat Kulesi 1970 yılında restorasyon görmüştür.

Kule, çifter sütunlu, kenarları sebilli kare kaidelidir. Sebiller, silmeli basık yuvarlak kemerli niş şeklindedir. Profilli birer teknesi bulunur. Sebilli kaide üzerinden yükselen köşeleri pahlanmış, kare prizma gövde yer alır. Kaide ile gövde arasında balkon vardır. Gövde enine üç silme ile dört kata bölünmüş, üzeri piramidal külahla örülmüştür. Geniş saçaklı külahın altında dört yönde yuvarlak birer saat kadranı bulunmaktadır. Çeşme üzerinde, köşelerde ve gövdedeki pencere üzerinde Neoklasik üsluplu süslemeler bulunmaktadır.

Burdur Saat Kulesi

Kule Ulu Caminin kuzeyindeki Alacapazarı’ndadır. Eski kuleyi, Konya valisi Ahmet Tevfik Paşa tahminen 1830 tarihinde yaptırmıştır. Bu kule 1914 depreminde yıkılmış ve yeniden aynı yerine bugünkü kule eşraftan Kahyaoğlu Hacı Ali Emir tarafından 1936-1937 yıllarında yaptırılmıştır. 1971 depreminde şerefenin üzeri zarar görmüş ve 1988 yılında restore edilmiştir.

Sarı kesme taştan yapılan ve 30-35 metre yüksekliğinde olan kule, 4 x 4 metre boyutlarında kare kaideli ve sekizgen gövdelidir. Sekizgen gövde kare kaidenin köşeleri pahlanarak oluşturulmuştur.

Aşağıdan yukarıya incelen gövde enine silmelerle beş kata bölünmüştür. En üstte her yüzeyde dikdörtgen pencereleri olan kubbeyle örtülü bir oda ile onun iki altında her cephede birer yuvarlak kadranlı saat yer alır. Saat kadranlarının altında şerefe bulunur.

Bursa Saat Kulesi

Bursa Saat Kulesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun kurucusu Sultan I. Osman ve Sultan Orhan türbelerinin kuzeyindeki Tophane Parkı içinde bulunuyor. Osmanlı devrinde Ramazan ayı iftar vaktini bildiren topun atıldığı yerde bulunması nedeniyle "Tophane" diye de anılan kule, Sultan II. Abdülhamit'in tahta çıkışının 30. yıldönümü olan 31 Ağustos 1906'da bitirilerek, Vali Reşit Mümtaz Paşa tarafından törenle Bursalıların hizmetine sokulmuştu.

4,65 x 4,65 metre planlı, kesme taştan yapılmış olan kule 6 katlı olup, 33 metre yüksekliğindedir. Gövdesindeki beş profilli saçak, kuleyi aşağıdan yukarı doğru altı parçaya böler. Her katın dört cephesinde yuvarlak kemerli dikdörtgen pencereler yer alır. En üst katın her yüzünde yuvarlak kadranlı birer saat bulunur. Onun üzerinde ise bir canavar düdüğü vardır. Kuleye önünde dört basamaklı merdiveni olan yuvarlak kemerli bir kapıdan çıkılır. Kulede 89 basamaklı ahşap merdiven bulunmaktadır. Ağırlıklarla çalışan saatin çanının çapı 90 cm’dir. Günümüzde orijinali yerine elektronik bir saat takılan kule, Bursa Belediyesi'nce yangın gözetleme amacıyla da kullanılıyor.

Çanakkale Saat Kulesi

İskele yanındaki tarihi kule, 1896 yılında Çanakkale Sancak Beyi Cemil Paşa tarafından yaptırılmıştır. 5 kattan oluşan kule, kare planlı olup kenarlarının uzunluğu 4,5 metre ve yüksekliği 20 metredir. Yapımında pembe renkte granit taşı kullanılan kulenin saat odası güney cephesinin dördüncü katında bulunmaktadır.

Çanın bulunduğu beşinci katın üstü kurşun kaplı bir kubbeyle son bulan Çanakkale Saat Kulesi'nin kuzey yönünde bir çeşme üzerinde de bir kitabe bulunuyor. Çanakkale'nin asırlık kulesindeki saatin finansmanı için levanten tüccarlarından İtalyan asıllı Vitali Gaptirole'nin 10.000 altın verdiği de söyleniyor.

Çorum Saat Kulesi

Kule şehrin merkezindedir. Güneye açılan yuvarlak kemerli kapısı üzerinde kitabe vardır. 1894 yılında II. Abdülhamit döneminde Çorum’lu Beşiktaş Muhafızı Yedi Sekiz Hasan Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kule, sarı kesme taştan yapılmış olup minareye benzemektedir. Yüksekliği 27,5 metre olup her kenarı 3,90 metre uzunluğunda, sekizgen kaideli, 24 köşeli gövdeli ve kare prizma peteklidir. Üzeri kurşun kubbe ile örtülüdür. Dört bir tarafında saat kadranı vardır. Şerefeye, yuvarlak kemerli kapıdan 81 basamaklı merdivenle çıkılır.

Safranbolu Saat Kulesi

Kastamonu Valisi Mehmet İzzet Paşa tarafından 1880-1890 yılları arasında eski Hükümet Konağı'nın arkasında inşa edilen kule, günümüzde Safranbolu Cezaevi sınırları içerisinde kalıyor. 4,65 x 4,65 metre taban üzerinde yükselen saat kulesinin yapımında kesme taş kullanılmış. Muhteşem bir manzaraya sahip olan kule, 12 metre boyunda ve düz damlıdır. Ağırlıkla çalışan saatlerden olan Safranbolu Saat Kulesi makinesi, 1797 tarihini taşıyor. Kulenin yüksekliği yaklaşık 20 metre olup, çatısı kiremit kaplıdır.